Vormgeving: Jan Depover
15 × 22,5 cm
296 p.
ISBN 9789462673304
verschenen: september 2021
KATS!
Jacob Kats was ooit wereldberoemd in Brussel en ver daarbuiten. Met zijn agitprop-theater en zijn politieke meetings zette hij het land op stelten. Vandaag is hij vergeten. In KATS! Of hoe in de vroege negentiende eeuw een Brusselse theatermaker aan de wieg van het socialisme stond zorgt Johan Wambacq voor eerherstel.
Philippe Van Parijs, filosoof UCLouvain & KU Leuven: ‘Een boeiend, uitstekend gedocumenteerd portret van een fascinerende politieke en literaire pionier in woelige tijden.’
Josse De Pauw, theatermaker en auteur: ‘Het is een schande dat ik tot nu niet wist van Jacob Kats. Was ik gelovig, ik maakte hem tot patroonheilige van mijn ambacht. Een standbeeld op de Brusselse Papenvest misschien? In elk geval een naam om nooit meer te vergeten: Jacob Kats.’
Wie?
U kent Jacob Kats niet, ook niet van horen zeggen? Nee, hij is niet die zeventiende-eeuwse dichter en politicus. Dat was Jacob Cats, met C. Die ‘Vader Cats’ leefde in Den Haag. Onze ‘Vader Kats’, met K, was actief in de negentiende eeuw, in Brussel en in heel het Vlaamse land. Op wat historici na, kent niemand hem nog. Er is geen straat of steeg naar hem genoemd, laat staan een film over hem gemaakt. Hij leeft niet meer in het geheugen van de mensen.
Ik kom hem toevallig op het spoor wanneer ik, in 2014, informatie sprokkel over de roots van het Vlaamse theater in Brussel. Meestal situeert men die in 1877, het ‘geboortejaar’ van de Koninklijke Vlaamse Schouwburg (KVS). Maar in 1835 al begint Kats met een toneelgroep binnen de Maetschappij der Verbroedering, een ‘sociaal-artistiek project’ dat hij met enkele vrienden heeft opgericht. En in 1850 zet hij het Tooneel der Volksbeschaving op. Hij is er auteur, acteur, regisseur,... In 1858 fuseert hij zijn toneelspelersgezelschap met vijf andere Brusselse kringen tot het Vlaemsch Tooneelverbond, de eerste aanzet tot een professioneel Vlaams theater in de hoofdstad.
In 1858 heeft Kats al een ‘carrière’ achter de rug als organisator van politieke meetings, waar hij vaak zelf het woord voerde, en als schrijver en maker van politiek theater. Agitprop avant la lettre. Een politiek activist. Een wegbereider van het socialisme in België. Een vroegsocialist, zoals dat zo mooi heet.
Politica en filosofe Rosa Luxemburg begint haar historische essay Der dritte Akt (1902) met een eresaluut aan Jacob Kats. Zij roemt hem als ‘misschien wel de origineelste van de internationale socialistische pioniers, de schepper van de eerste arbeidersvereniging, van de eerste democratische volksliederen, van het eerste volkstheater in Vlaanderen.’
‘In den beginne was Jacob Kats.’ Met deze zin van bijbelse allure begint historicus Karel Van Isacker het hoofdstuk ‘Zin van de volksontvoogding’ in deel 1 van Mijn land in de kering 1830-1980.
Het belang van Kats kan nauwelijks overschat worden. Tijd voor een eerherstel.
Wat?
Het boek In den beginne was Jacob Kats zorgt voor dat eerherstel. In 1930 verscheen van Julien Kuypers de geromantiseerde biografie Jacob Kats, Agitator, een boek dat op zijn beurt in de plooien van de tijd verdwenen is. Kats wordt altijd wel vermeld in historisch-wetenschappelijke studies over de arbeidersbeweging in België in de negentiende eeuw.
In den beginne was Jacob Kats is geen historisch-wetenschappelijke studie maar een non-fictieboek, een literaire documentaire die de figuur en het werk van Jacob Kats tot leven wil wekken, die zijn tijd tekent en zijn werk beschrijft tegen de achtergrond van onze tijd.
Auteur Johan Wambacq brengt het relaas van Kats’ avontuurlijke en spannende levenen van de bewogen negentiende eeuw. Hij laat Kats zelf aan het woord in uitgebreide citaten uit diens teksten en toneelstukken. En hij brengt een gesprek op gang tussen auteurs en historici van toen en van vandaag. Daartussen mijmert Wambacq een eind weg over thema’s die ons vandaag nog beroeren, bijvoorbeeld het basisinkomen of de idee van een ‘wereldtaal’.
€ 24,90 excl. verzendkosten
Quotes
In het goed gestoffeerde non-fictieboek Kats! laat auteur Johan Wambacq met de hulp van fragmenten uit Kats’ theaterteksten en opiniestukken, maar ook van politieverslagen, krantenartikels of nog andere bronnen Kats weer onvermoeibaar door de Brusselse straten lopen. Om in cafés en zaaltjes meetings te organiseren om er betere arbeids- en levensvoorwaarden voor het werkvolk te bepleiten. Of om dat werkvolk zelf te emanciperen, te instrueren en ook wel te vermaken met theaterstukken in het Nederlands.
Het boek reconstrueert het leven van een activistisch kunstenaar die met toneelvoorstellingen de politieke actie bij het volk begrijpelijk maakt en via dit medium mee aan de wieg staat van de doorbraak van het socialistisch gedachtegoed in Vlaanderen en Brussel. Johan Wambacq (…) weet de lezer te verleiden in een heus verhaal.
Wambacq brengt een documentair verhaal dat voor een groot deel steunt op de theaterteksten van Kats. Hij situeert ze zeer consequent met vele getuigenissen en historische literatuur die het verhaal ondersteunen, soms met onverwachte links naar actuele thema’s, maar toch altijd dicht genoeg bij zijn hoofdfiguur. Een uitstekende, zeer vlot leesbare monografie.